ตัวเลขไทยในตำรายา

ดอกรัก พยัคศรี

ตัวเลข , พิกัดยา , พิกัดสมุนไพร , การชั่งตวง

ในเอกสารโบราณประเภทตำราเวชศาสตร์หรือตำรายามีการใช้ตัวเลขในการบันทึกเรื่องราวการแพทย์แผนไทย ตัวเลขที่นำมาใช้ในตำรายานี้มีหน้าที่การใช้งานที่แตกต่างกันไปตามบริบทของการบันทึกซึ่งพอจะแบ่งคร่าว ๆ ได้ดังนี้
1. ตัวเลขบอกสัดส่วนสมุนไพร
2. ตัวเลขบอกชนิดหรือพิกัดสมุนไพร
3. ตัวเลขบอกชื่อวันในสัปดาห์
4. ตัวเลขบอกชื่อเดือนในปี
5. ตัวเลขในระบบชั่งตวงวัด

สมี คำโบราณกับความหมายที่เปลี่ยนไป

ดอกรัก พยัคศรี

สมี , คำศัพท์ , พระสงฆ์ , พระภิกษุ , คำเรียกขาน

ศัพท์โบราณ "สมี" คือคำที่ใช้เรียกพระภิกษุทั่วไปเท่านั้น ดังนั้นหมายความว่าในอดีต "สมี"เป็นคำที่ใช้เรียกพระภิกษุ

ว่าด้วยเรื่องแม่ซื้อในสมุดไทย

นิสา เชยกลิ่น

RBR003-068 , วัดใหม่นครบาล , ราชบุรี , แม่ซื้อ , สะพั้น , ยันต์ , บาดทะยัก , ความเชื่อในการรักษาโรค

ตามความเชื่อมาแต่โบร่ำโบราณเชื่อว่า เมื่อเด็กแรกเกิดจะมีเทวดาประจำตัวเพื่อช่วยปกป้องคุ้มครองดูแล ปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายให้ออกไป หรือบางครั้งก็จะมาเย้าแหย่ หลอกหลอนให้เด็กขวัญเสีย เรียกว่า แม่ซื้อ แม่ซื้อนี้จะอยู่กับเด็กทารกจนครบอายุครบขวบปีจึงจะจากไป

ว่าด้วยการทำนายหนูกัดผ้า

นิสา เชยกลิ่น

RBR003-082 , การทำนาย , หนูกัดผ้า , โหราศาสตร์

การทำนายเรื่องหนูกัดผ้าทำนายไว้ครอบคลุมมาก ทั้งวันที่หนูกัด จำนวนรอยกัด และรูปร่างรอยที่หนูกัด ที่ต้องอาศัยจินตนาการเข้าช่วยว่ารอยที่หนูกัดเป็นรูปอะไร เพราะส่งผลต่อการทำนายว่าเป็นเรื่องดีหรือร้ายได้เช่นกัน

ตำรายาและครรภ์ทรักษา ฉบับพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านตลาดน้ำวัดลำพญา

ดอกรัก พยัคศรี , นิสา เชยกลิ่น

NPT004-043 , วัดลำพยา , วัดลำพญา , นครปฐม , สมุดไทย , เอกสารโบราณ , สมุนไพร , รักษาโรค , ยันต์บด , คาถาลงลูกหิน , คาถาลงแม่หิน , ยาบดทิพย์ไสยาสน์ , ยาเลือดสำหรับสตรี , ยาเลือด , ยาบำรุงเลือด , ครรภ์ทรักษา , ยามหานิลแท่งทอง , ยาแก้สันนิบาต , ยารักษาฝี , ยาแก้ขัดเบา , ยาแก้กาฬ , ยาเนาวโกฐ , ยาอาจารย์อัมวัดตะหลุก , ยาทิพย์ไสยาสน์ , ยาดองแก้เลือดหญิงอยู่ไฟไม่ได้ , ยาไฟประลัยกัลป์ , ยาประจุไข้เหนือ , ยามหานิลแท่งทอง

กล่าวถึง โรค อาการเจ็บป่วย และสูตรยาสำหรับรักษาโรคนั้นๆ อาทิ ยารักษาฝี ยาแก้ตะคริว ยาแก้ขัดเบา ยาแก้กาฬ ยาอาจารย์อัมวัดตะหลุก ยาทิพย์ไสยาสน์ ยาดองแก้เลือดหญิงอยู่ไฟไม่ได้ ยาบำรุงโลหิต ยาไฟประลัยกัลป์ ยาประจุไข้เหนือ ยาพินทุกาฬ ยามหานิลแท่งทอง ยาเนาวโกฐ และยาครรภ์ทรักษา ฯลฯ

คาถาหัวใจต่างๆ

นิสา เชยกลิ่น , ดอกรัก พยัคศรี

NPT004-054 , ตำราไสยศาสตร์ , ตำราเวชศาสตร์ , คาถา , หัวใจต่างๆ , ตำรายา , มนต์คาถา , คาถาหัวใจ , หัวใจพระคาถา , โองการมหาเถรตำแย , วัดลำพยา , วัดลำพญา , นครปฐม

คาถาหัวใจ หรือ หัวใจพระคาถา เป็นบทย่อของพระคาถาซึ่งถอดออกมาเป็นคำสั้นๆ เพื่อให้จดจำได้รวดเร็วแต่ยังคงความหมายและความศักดิ์สิทธิ์ไว้เช่นเดิม คาถาหัวใจที่ปรากฏในสมุดไทย อาทิ หัวใจพระมหาชนก หัวใจพระเพชร หัวใจพระสุวรรณสาม หัวใจตรีนิสิงเห หัวใจพระเตมีย์ หัวใจงู หัวใจคน เป็นต้น นอกจากคาถาที่กล่าวถึงไปแล้วนั้น ยังมีคาถาหัวใจที่กล่าวถึงนอกเหนือจากคาถาหัวใจ 108 อีกด้วย เช่น หัวใจนภา หัวใจมงคล เป็นต้น<br />
<br />
การตั้งพิธีตีแถลงหรือแสลงก็ได้ ผู้ปริวรรตเข้าใจว่าเป็นพิธีที่ตั้งขึ้นเพื่อปัดพิษร้าย คุณไสยต่างๆ ให้ออกจากจากร่างกายของคน และโองการมหาเถรตำแย

ตำรายาเกร็ดต่าง ๆ

นิสา เชยกลิ่น

BKK001-009 , วัดหนัง , กรุงเทพ , ตำรายา , ยาเกล็ด , ยาเกร็ด , แพทย์พื้นบ้าน , สมุนไพร , ตำรับยา , รักษาโรค , ยามหาเมฆ , ยามหานิล , ยามหาไว , ยาลม , ยาดอง , ยาผง , ยาแก้ร้อนใน , ยาตัดปาง , ยาเหลืองบุพนิมิต , ยาอายุวัฒนะ , ยาแก้เสียงแห้ง , ยารุ , คาถาเสกน้ำมันเหยียบเหล็ก , คาถาสะเดาะลูกในท้อง

ตำรายาเกล็ด หรือ ยาเกร็ด ในพจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ให้ความหมายว่า ยาที่ไม่ใช่ยาตำราหลวง หรือเรียกอีกชื่อว่า ยากลางบ้าน เป็นยาที่ชาวบ้านเชื่อถือและใช้สืบทอดกันต่อ ๆ มา
ในตำรายาเกล็ดฉบับนี้ กล่าวถึง อาการของโรคและตำรับยาในการรักษาโรคต่างๆ เช่น ยาแก้แสียงแห้ง ยาปลุกเลือด ยารุเลือด ยาพรหมพิทักษ์ ยาถ่ายเลือดรุได้สารพัด ยามหาไว ยาถ่ายสารพัดคุณไสย ยาดองเลือดผอมแห้งท้องโต ยากวนกินแก้เลือดผอมท้องโต ยากินตัดราก ยาแก้ร้อนในกระหายน้ำ ยามหาเมฆ ยามหานิล ยาต้มแก้ร้อนใน ยาสว่างอารมณ์ ยาแก้ไข้สำหรับไข้เชื่อมมัวจับหัวใจ ยากัดเลือดกรัง ยาต้มแก้เลือดร้าง ยาเหลืองแก้ลมจุกเสียด ยาอายุวัฒนะ ยาเสียงแห้ง เป็นต้น และแทรกเรื่องไสยศาสตร์ ซึ่งเป็นคาถาสั้นๆ เช่น คาถาเสกน้ำมันดิบเหยียบเหล็ก คาถาสะเดาะลูกในท้อง คาถาตัดปาง เป็นต้น

ตำรายาโรคเลือด

ดอกรัก พยัคศรี

NPT006-005 , ตำรายา , วัดบางช้างเหนือ , โรคเลือด , ไข้

ภายในเล่มกล่าวถึง เรื่องไข้ และยาแก้ไข้ต่างๆ ตำราเลือดท้น ซึ่งกล่าวถึงโรคที่เกี่ยวกับโลหิตโดยเฉพาะโลหิตสตรี เช่น ยาขับเลือดหญิงมิถึงระดู ยาดองขับเลือด ยาแก้ออกลูกเลือดมิตก ยารุเลือดเน่าในท้อง เป็นต้น
ในตอนท้ายกล่าวถึง คัมภีร์โรคนิทาน อันเป็นคัมภีร์ที่ว่าด้วยโรคที่เกิดจากธาตุต่างๆ คือ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ และวาโยธาตุ