ลักษณวงศ์ เป็นโอรสของท้าวพรหมทัต วันหนึ่งเมื่อประพาสป่าพบนางยักษ์ตนนึงใช้เล่ห์กลจนลุ่มหลง สั่งประหารลูกเมียตนเอง ฝ่ายมเหสีและพระโอรสรอดจากประหารเพราะเพชรฆาตสงสาร พากันหนึเข้าป่า แต่พลัดพรากจากกัน ลักษณวงศ์ได้ฤาษีชุบเลี้ยงและถ่ายทอดวิชาให้จนเติบใหญ่ก็ขอลาไปตามหามารดาจนพบ ฝ่ายนางทิพเกสรผู้เรียนวิชาสำนักเดียวกันกับลักษณวงศ์ ก็เศร้าโศกเสียใจเพราะฤาษีที่เลี้ยงดูนางเสียชีวิต อยากจะตายตาม แต่ได้นางกินรีช่วยชีวิตไว้ ลักษณวงศ์หลังจากที่พบมารดาและช่วยบิดาจากการทำเสน่ห์ของนางยักษ์แล้วก็ทนคิดถึงนางทิพเกสรไม่ไหว หวังจะรับนางมาเป็นมเหสี จึงออกตามหา หลังจากที่ลักษณวงศ์ตามหาจนพบนางทิพเกสร ก็อยู่กินจนนางท้อง แต่ก็พลัดพรากกันอีกครั้ง เมื่อนางออกตามหาก็ทราบว่าลักษณวงศ์มีชายาอีกคนชื่อ นางยี่สุน สร้างความเสียใจให้นางทิพเกสรมาก นางจึงปลอมตัวเป็นพราหมณ์เกสร เข้าวังไปรับใช้ลักษณวงศ์ สุดท้ายก็ถูกสั่งประหารชีวิต (อ้างอิง https://www.sac.or.th/databases/thailitdir/detail.php?meta_id=218)
ที่มาของชื่อ มโหสถ กล่าวคือ เมื่อแรกเกิดได้ถือแท่งยาออกมา ผู้เป็นบิดาจึงได้นำแท่งยาไปฝนกับหินบดยาแล้วนำมาทาที่หน้าผาก ปรากฏว่าอาการปวดหัวก็หายเป็นปลิดทิ้ง จึงตั้งชื่อบุตรชายว่า มโหสถ ( อ้างอิงจาก https://th.wikipedia.org/wiki/มโหสถชาดก ) เอกสารโบราณไม่ครบฉบับ ชำรุดขาดบางส่วน เนื้อหายังพออ่านได้ แต่ไม่ปะติดปะต่อ
วรรณคดีไม่ทราบชื่อเรื่อง ขึ้นต้นด้วยบทไหว้ครูของนายทอง และมีตัวละครชื่อ ขรัวสา และเณรจัน
สมุดไทยดำฉบับนี้ชำรุด ขาดหายไปบางส่วน เนื้อเรื่องไม่ปะติดปะต่อกันนัก อีกทั้งในหน้าปลายลายเส้นอักษรค่อนข้างจาง ทำให้อ่านยาก แต่ตัวอักษรสวย โดยสมุดไทยดำเป็นวรรณคดี ประเภทร้อยกรอง กล่าวถึง วิเซียและคุณหญิงใหญ่ผู้เป็นภรรยา กำลังปรับทุกข์กันเรื่องลูกชายไปฉุดคร่าหญิงสาว หมายเหตุ สมุดไทยฉบับนี้สันนิษฐานว่า เป็นฉบับเดียวกับ BKK001-003 วรรณคดี โดยฉบับนี้จะเป็นส่วนท้ายของหน้าต้น และมีเขียนกำกับว่าเป็นหน้าปลายด้วย
สมุดไทยดำฉบับนี้ชำรุด ขาดหายไปบางส่วน เนื้อเรื่องไม่ปะติดปะต่อกันนัก อีกทั้งในหน้าปลายลายเส้นอักษรค่อนข้างจาง ทำให้อ่านยาก แต่ตัวอักษรสวย โดยสมุดไทยดำเป็นวรรณคดี ประเภทร้อยกรอง กล่าวถึง วิเซียและคุณหญิงใหญ่ผู้เป็นภรรยา กำลังปรับทุกข์กันเรื่องลูกชายไปฉุดคร่าหญิงสาว
จันทคาดเป็นวรรณกรรมชาดกที่ได้รับความนิยมเพราะเป็นเรื่องแพร่หลายอยู่ในทุกภาคของประเทศไทยประเทศไทย ดังจะเห็นได้จากวิทยานิพนธ์ ระดับมหาบัณฑิตเรื่อง “การศึกษาเปรียบเทียบวรรณกรรมเรื่องจันทฆาต ฉบับภาคกลาง ฉบับล้านนา ฉบับภาคอีสาน และฉบับภาคใต้” ซึ่งเป็นการนำเรื่อง จันทฆาต ทั้งสี่ภาค สี่สำนวนมาเปรียบเทียบกัน ซึ่งแต่ละภาคต่างมีลักษณะเฉพาะในความเป็นท้องถิ่นของตัวเอง
RBR_003_195-201 รวมกันอยู่ใน “เลขที่ 40 จันทคาต ผูก 1-4 อักษรธรรมล้านนา ภาษาบาลี-ไทยล้านนา ฉบับทองทึบ ไม่มีไม้ประกับ 7 ผูก” RBR_195-197 เป็นชุดเดียวกัน หน้าทับต้น ระบุ “จันทฆาต ผูกถ้วน ๒ แล” ท้ายลาน ระบุ “กิริยาอันกล่าวแก้ไขยังนางพรหมจารีบ่นั่งแท่นแก้วก็แล้วเท่านี้ก่อนแล ※ บริบูรณ์เสด็จแล้วปีชวด ขึ้น ๗ ค่ำ วัน ๕ บ่าย ๓ โมง แล ๚ ยังมีศรัทธาอาวชายธอง ก็พร้อมกับด้วยภริยาผู้ชื่อว่า นางธิดา กับลูกเต้าพี่น้องชู่ผู้ชู่คนแล เจ้ายังอุบายหาได้ยังโปตฏกํยังใบลานมาหื้อตนตัวผู้ข้าชื่อว่า รัสสภิกขุธรรมสอนแล ผู้สร้างกับผู้เขียน ข้าขอหื้อได้บุญเท่ากันแด่เทอะ เขียนบ่ดีสักน้อย รางตัวก็เท่านิ้วก้อย รางตัวก็เท่าแม่มือ พี่ทุองค์ใดก็ดี พี่พระองค์ใดก็ดี หรือครหัสถ์แลนักบวชได้เล่าได้เรียนได้อ่าน อดส่าห์ผ่อหื้อถี่ถี่ คันว่าผ่อบ่ถี่ ก็บ่รู้แล เพราะว่าตัวบ่ดี เจ็บแอวเต็มที นั่งเขียนบ่ได้ นั่งเขียนพร่อง นอนเขียนพร่องแล หน้าทับเค้า เจ้าจันทฆาต ผูกถ้วน ๒ หน้าทับปลาย จันทฆาต มีกับกัน ๔ ผูก ทั้งมวลแล ทุอาวเหย กา ก้า กล้า ขา ข้า ขล้า มา ม้า มล้า อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ก ข ค ฅ ง จ ส ช ซ ญ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ ต ถ ท ธ น ป ผ พ ภ ม ย ล ร ว สฺส ห ฬ อํ อฺย ป ฝ ฟ หฺม หฺน หฺย หฺว หฺง หฺล ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ ๒๐๒ ๑๐๗ ๕๐๐๐ ๓๐๐๐๐๐” (อักษรตัวเอียงสะกดด้วยอักขรวิธีพิเศษ)
จันทคาดเป็นวรรณกรรมชาดกที่ได้รับความนิยมเพราะเป็นเรื่องแพร่หลายอยู่ในทุกภาคของประเทศไทยประเทศไทย ดังจะเห็นได้จากวิทยานิพนธ์ ระดับมหาบัณฑิตเรื่อง “การศึกษาเปรียบเทียบวรรณกรรมเรื่องจันทฆาต ฉบับภาคกลาง ฉบับล้านนา ฉบับภาคอีสาน และฉบับภาคใต้” ซึ่งเป็นการนำเรื่อง จันทฆาต ทั้งสี่ภาค สี่สำนวนมาเปรียบเทียบกัน ซึ่งแต่ละภาคต่างมีลักษณะเฉพาะในความเป็นท้องถิ่นของตัวเอง หน้าต้นเขียนไว้ว่า “ณ วัน 6 แรม 1 ค่ำ เดือน 1 ปีระกา หนเบญจศก หน้าปลายเขียนไว้ว่า คุณแดงมีสัทาอุษาหะทรางนังสือใวยพระสาศนา”
ไชยเชษฐ์ เป็น นิทานพื้นบ้าน สมัย กรุงศรีอยุธยา เป็นราชธานี มีผู้นำนิทานเรื่องนี้มาเล่นเป็นละครเพราะเป็นเรื่องสนุก ต่อมา พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 ทรงนำนิทาน เรื่องไชยเชษฐ์มาพระราชนิพนธ์เป็นบทละครนอก เดิมละครนอกเป็นละครที่ราษฎรเล่นกัน
