วรรณคดีเรื่องนี้มีชื่อเรียกหลายชื่อ เช่น เตภูมิกถา ไตรภูมิกถา ไตรภูมิวินิจฉยกถา ไตรภูมิโลกวินิจฉัย ไตรโลกวินิจฉยกถา และไตรภูมิฉบับหลวง เป็นต้น ปัจจุบันในวงการวรรณคดีเรียกว่า ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา เพื่อให้ต่างจากไตรภูมิกถาฉบับพญาลิไท ช่วงเวลาที่มีการแต่งไตรภูมิโลกวินิจฉยกถาขึ้นนั้นยังไม่พบไตรภูมิกถาฉบับพญาลิไท ทั้งสองฉบับมีเนื้อความคล้ายกัน แต่ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถามีความละเอียดมากกว่า ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถามุ่งจะอธิบายพระพุทธคุณในส่วนที่ได้ชื่อว่า “โลกวิทู” ซึ่งหมายถึงการรู้โลกของพระพุทธองค์ ได้แก่ สังขารโลก สัตตโลก และโอกาสโลก โดยแสดงละเอียดเฉพาะส่วนที่เรียกว่า โอกาสโลก ซึ่งได้แก่แผ่นดิน จักรวาลเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์โลกทั้งปวง รวมถึงดวงอาทิตย์ดวงจันทร์เนื้อความของไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา แบ่งออกเป็น 8 ภาค คือ โอกาสวินาสโลกกถา โอกาสสัณฐาหนโลกกถา นิริยโลกกถา เปตโลกกถา ติรัจฉานโลกกถา มนุสสโลกกถา เทวโลกกถา พรหมโลกกถา สภาพเอกสารชำรุดมากเหลือเพียงเล็กน้อยในส่วนที่เป็นภาพวาดเท่านั้น
สมุดไทยขาว มีการทาสีดำทับจำนวน 5 หน้าสุดไทย และเขียนทับด้วยดินสอขาว ส่วนที่เหลือยังคงเป็นสมุดไทยขาว เขียนด้วยเส้นหมึก
คัมภีร์ใบลานกล่าวถึง ตำรายารักษาโรคต่าง ๆ เช่น ยาแก้คลั่งแก้มั่ว ยาชโลม ยาแก้ไข้อีดำอีแดง ยาแก้สะอึก ยารุเลือด ยาปวดคัดหัวเหน่า ยาแก้พิษทั้งปวง ยาแก้ไข้มหาเมฆ ยาแก้ร้อนอกร้อนใจ ยาแก้คลั่ง ยาแก้เสมหะ ยาแก้นอนไม่หลับ ยาแก้เจ็บคอ ยาแก้ปากซีด ยาแก้ปวดศีรษะ ยาแก้ไข้จุกท้องขึ้น ยาแก้งูขบ ยาแก้ไข้ตีนมือเย็น ยาแก้ไข้กำเดา ยาแก้ไข้เหนือ ยาครอบไข้ ยาแก้น้ำลายเหนียว ยาอมแก้กาฬ ยาแก้อาเจียน ยาแก้สลบ ยาแก้กระหายน้ำ ยาแก้บุพโลหิต ยาแก้กระโดงทั้ง 5 ยาแก้เมื่อกระดูก ยาแก้ลมตีนเป็นเหน็บ ยาต้มคชราช (คุดทะราด) ยาต้มไข้สันนิบาต ยาประสานเนื้อ ยาต้มทุเลาธาตุ ยามหาคงคา ยาแก้สวิงสวาย ยาชัณสูตร ยาแก้ไข้ตาเหลือง เป็นต้น สภาพคัมภีร์ใบลาน ไม่สมบูรณ์ ขาดจากผูก อังกาเรียงสระแบบไทย บางแผ่นขาดแหว่งส่วนที่เป็นอังกา
เอกสารโบราณเป็นใบลานขนาดสั้น เรียก ใบลานก้อม (ขนาดสั้นกว่าใบลานขนาดปกติ) จารด้วยอักษรขอมไทย ภาษาบาลีและภาษาไทย
หน้าสุดท้ายพบบันทึกท้ายคัมภีร์ใบลานความระบุถึงผู้สร้างคัมภีร์ถวายในพระพุทธศาสนาว่า"หมู่ชุ่มสร้างไว้ในพระศาสนา ขอให้สำเร็จพระนิพพาน ในอนาคตกาลโน้น"
สมุดไทยขาวบันทึกด้วยอักษรไทย ภาษาไทย สภาพชำรุดขาดเป็นชิ้น ไม่ครบฉบับ เนื้อหากล่าวถึงตำราห่วง มีภาพวาดลงสีสันสวยงาม
“สัตต” บาลีเขียน “สตฺต” แปลว่า เจ็ด, “ปริตร” บาลีเขียน “ปริตฺต” แปลว่า การป้องกัน, การรักษาให้ปลอดภัย; ของขลังสำหรับป้องกันตัว, ของที่ช่วยบรรเทา, เครื่องราง
สัตตปริตร คือบทสวดมนต์เจ็ดบท หรือ “เจ็ดเรื่อง” คือ พระปริตรที่มีอำนาจคุ้มครองป้องกันตามเรื่องต้นเดิมที่เล่าไว้ว่าแต่ละบทมีต้นกำเนิดมาอย่างไรและมีอานุภาพเป็นเช่นไร ซึ่งได้จัดรวมเป็นชุด รวม 7 พระปริตร
นอกจากนี้ หน้าปกยังระบุข้อความที่กล่าวถึงผู้สร้างคัมภีร์ว่า “หมู(หมู่) ชุ่มทร่าง(สร้าง) ไว้ไนพระศาสนา ขอให้เป็นปัจจัยแก่พะนิพพานในอนาคตกาลโน้นเถิด”
อ้างอิงข้อมูล
ทองย้อย แสงสินชัย. (2557, 17 พฤศจิกายน). เจ็ดตำนาน. [Facebook]. สืบค้น 24 ตุลาคม 2567 จาก https://www.facebook.com/tsangsinchai/posts/pfbid0j4f1vmThf75SwKoyupdvhmHbhEDc9rENesnpWTtCjabWvytWLqFk7VQjZEtTzLEql?locale=th_TH
