ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) ได้จัดกิจกรรม งานประชุมวิชาการระดับชาติ เนื่องในวันภาษาไทยแห่งชาติ ประจำปี 2568 “เอกสารตัวเขียนไท(ย): ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งอื่น” ระหว่างวันที่ 4-5 สิงหาคม 2568 ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)
“เอกสารตัวเขียน” ที่มิใช่เพียงโบราณวัตถุ หลักฐานทางประวัติศาสตร์ หรือร่องรอยทางวรรณกรรมเท่านั้น หากแต่ในฐานะ “ร่องรอยของความสัมพันธ์” อันลุ่มลึกระหว่างมนุษย์กับโลกที่แวดล้อม ตั้งแต่ธรรมชาติ สัตว์ ภูตผี สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ไปจนถึงสิ่งไม่มีชีวิตที่ดำรงอยู่ในจินตนาการของผู้คน เอกสารตัวเขียน ไม่ว่าจะเป็นคัมภีร์ใบลาน สมุดไทย สมุดข่อย หรือบันทึกท้องถิ่น ล้วนทำหน้าที่เป็นกระจกสะท้อนความคิด ความเชื่อ และโลกทัศน์ของมนุษย์ในแต่ละยุคสมัย ทั้งในมิติศาสนา ความรู้ พิธีกรรม และความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งเหนือธรรมชาติ การเขียนจึงไม่ใช่เพียงการบันทึก แต่คือกระบวนการมอบความหมาย สร้างโลก และเชื่อมโยงมนุษย์กับสิ่งอื่นรอบตัว เอกสารเหล่านี้จึงถือเป็นพยานที่มีชีวิตของปัญญา อารมณ์ และจินตนาการของผู้คนในอดีต
อย่างไรก็ตาม มรดกทางภูมิปัญญาเหล่านี้กำลังเผชิญกับความเปราะบาง ทั้งจากการเสื่อมสภาพทางกายภาพ ขาดแคลนองค์ความรู้ในการดูแลรักษา และข้อจำกัดในการเข้าถึง โดยเฉพาะในหมู่เยาวชนและประชาชนทั่วไป ซึ่งส่งผลให้การสืบทอดคุณค่าและการสร้างความเข้าใจในมิติที่ลึกซึ้งของเอกสารตัวเขียนยังคงเป็นความท้าทายสำคัญ
การประชุมในครั้งนี้จึงมีบทบาทสำคัญในฐานะ “พื้นที่แห่งการเรียนรู้และการรวมพลัง” ของนักวิชาการจากหลากหลายสาขาและหลากหลายภูมิภาค เพื่อร่วมกันแลกเปลี่ยน วิเคราะห์ และขยายองค์ความรู้ว่าด้วยเอกสารตัวเขียน ในฐานะฐานข้อมูลทางวัฒนธรรมที่เปิดเผยความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งอื่นในหลากหลายมิติ อีกทั้งยังเป็นเวทีในการสร้างเครือข่ายนักวิชาการรุ่นต่าง ๆ ให้ร่วมกันสานต่อการวิจัยและพัฒนาองค์ความรู้ในอนาคต
กิจกรรมต่าง ๆ ดังนี้
การจัดกิจกรรมเสวนาจากผู้ทรงคุณวุุฒิและสมาชิกเครือข่ายเอกสารตัวเขียน
1. เสวนาวิชาการ “มนุษย์กับเอกสารตัวเขียนไท(ย)”
2. เสวนาวิชาการ “เอกสารตัวเขียนไท(ย): มนุษย์กับภาษา ศาสนา ความเชื่อ ภูมิปัญญา และธรรมชาติ”
3. เสวนาวิชาการ “เอกสารตัวเขียนไท(ย) กับการสร้างสรรค์นวัตกรรม และทิศทางการศึกษาในอนาคต”
การนำเสนอบทความวิชาการ มีผู้นำเสนอบทความวิชาการ จำนวน 31 บทความ ดังนี้
1. วัตถุ-สังคมของอักษรไท: ฟอนต์อักษรไทเหยาะและความเป็นชาติพันธุ์ไทในเวียดนาม -รศ.ดร. ยุกติ มุกดาวิจิตร คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
2. “เทศนาสอนประชาชน ลานพิมพ์” ของโรงพิมพ์พระจันทร์ ปฐมบทแห่งคัมภีร์ใบลานเส้นพิมพ์ของประเทศไทย: กรณีศึกษาในจังหวัดอุบลราชธานี -พระปกรณ์ ชินวโร (ปุกหุต) พิพิธภัณฑ์วัดมณีวนาราม จังหวัดอุบลราชธานี
3. เสียงอักษร: ท่วงทำนองร้อยกรองไทย จากเอกสารตัวเขียนในจังหวัดเพชรบุรี -อ.จตุพร บุญประเสริฐ สาขาวิชาภาษาไทย คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบุรี
4. ตำราสมุดฝรั่งภาคใต้: เอกสารศักดิ์สิทธิ์ว่าด้วย “บทสวดโองการ” ช่วงทศวรรษ 2500-ปัจจุบัน -อ.ชาญณรงค์ คงฉิม คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ วิทยาเขตพัทลุง
5. การปริวรรตและวิเคราะห์ตำรับยาพื้นบ้านที่มีกัญชาเป็นส่วนประกอบที่ปรากฏในสมุดฝรั่ง จังหวัดสงขลา -อ.วิทยา บุษบงค์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏศรีสะเกษ
6. การศึกษาเชิงวิเคราะห์เอกสารต้นฉบับตำรายาแพทย์แผนไทยวัดท้ายน้ำ ตำบลท้ายน้ำ อำเภอโพทะเล จังหวัดพิจิตร -คุณกมลลักษณ์ ศรีรักษ์, คุณปริยาภัทร พิมเสน, คุณปสุตา ส้มแก้ว และคุณสุภารัตน์ แซ่ลี คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม
7. หนังสือตำราประจำวงศ์ตระกูล: การเปลี่ยนผ่านของความรู้จากครอบครัวสู่พื้นที่สาธารณะในภาคใต้ทศวรรษ 2460-2510 – ผศ. ดร.พรชัย นาคสีทอง คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ
8. โหราศาสตร์ดวงเมือง: บันทึกข้อมูลประวัติศาสตร์ล้านนา -คุณชัยวุฒิ ไชยชนะ สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน
9. โฉลก: เรือน และถิ่นที่อยู่อาศัย ตามแบบโลกทัศน์ล้านนา -คุณฐาปนีย์ เครือระยา นักบริหารงานการศึกษา สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมและล้านนาสร้างสรรค์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และนักศึกษาปริญญาเอก สาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น และสภาพแวดล้อมสรรค์สร้าง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
10. ฤกษ์ยามในจารึกแผ่นงาช้าง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร -คุณวรพล ไม้สน มูลนิธิสมาคมโหรแห่งประเทศไทยในพระสังฆราชูปถัมภ์
11. คำทำนายเหตุการณ์จากลักษณะของพระอาทิตย์ -อ. ดร.ณัฐพงษ์ ปัญจบุรี สาขาวิชาภาษาไทย คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
12. ศึกษาเปรียบเทียบตำราห่วงฉบับภาคใต้กับตำราห่วงตามตำราพรหมชาติ -คุณสุรยวีย์ วัฒนะประกรณ์กุล นักศึกษาหลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต จารึกภาษาไทยและภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
13. องค์ความรู้เรื่องการทำนายความอุดมสมบูรณ์เกี่ยวกับข้าวจากเอกสารตัวเขียนภาคกลาง: ความเชื่อและภูมิปัญญาไทยกับการอิงอาศัยธรรมชาติ -คุณธนภัทร พิริย์โยธินกุล นิสิตหลักสูตรอักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิต ภาควิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
14. “ถ้าจะใคร่รู้ฝนแล้ง ให้สังเกตดูพุธ”: ตำราดูฝนแล้งฝนตกของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ และองค์ความรู้ทางโหราศาสตร์อุตุนิยมวิทยา -คุณปรีดาภรณ์ เอี่ยมแจ๋ นักวิชาการอิสระ
15. คติความเชื่อและประเพณีการปลูกเรือนของชาวไทลื้อ ไทเขิน และไทใหญ่ -คุณไพลิน ทองธรรมชาติ นักวิจัยอิสระ
16. การดำเนินการทางคณิตศาสตร์ในตำราโจทย์เลข ฉบับวัดใหม่นครบาล จ.ราชบุรี -คุณจิตตวิสุทธิ์ ปิ่นทอง นักศึกษาสาขาวิชาจารึกภาษาไทยและภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
17. การศึกษาของพระสงฆ์ล้านนาในอดีต: กรณีศึกษาชีวประวัติครูบาอภิวงศ์ คันธวังโส -คุณวีรศักดิ์ ของเดิม สำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง
18. ตือม้าฮายด่าว: ในเอกสารไทแทงกับการจัดการความทรงจำและการสร้างอัตลักษณ์ของถิ่นที่ของคนไทในเมืองชายแดนเวียดนาม -รศ. ดร.อัจฉริยา ชูวงศ์เลิศ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร
19. ความทรงจำ เรื่องเล่า และประวัติศาสตร์นิพนธ์อำเภอด่านซ้าย จากเอกสารโบราณวัดศรีสะอาด บ้านเก่า อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย -คุณปฐมพร จำปาอ่อน คุณวีระพล ศรีบุญมี และคุณชนวีร์ คำมี กลุ่มเล่าเรื่องเมืองเลย
20. คติความเชื่อเรื่องผีในเอกสารตัวเขียนไท: ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับโลกเหนือธรรมชาติ -คุณเจษฎาภรณ์ ฉุยฉาย และคุณบุษกร แก้วอ่ำ นักวิชาการอิิสระ
21. สิ่งศักดิ์สิทธิ์และสิ่งเหนือธรรมชาติ ในเอกสารโบราณอีสานประเภทกฎหมาย -คุณชวนากร จันนาเวช สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
22. คัมภีร์ปฐมมูล: กำเนิดโลก และจักรวาล -อ.ชาญชวิศ ทุ่มโมง โรงเรียนค้อวังวิทยาคม
23. ไสยเวทย์ และหนังสือบุด กับปฏิสัมพันธ์ระหว่างชาติพันธุ์ในจังหวัดชายแดนภาคใต้ -ผศ.ดร.พิเชฐ แสงทอง คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
24. พหุจักรวาลในพหุชาติพันธุ์ไท: การศึกษาเปรียบเทียบจากเอกสารตัวเขียนไท(ย) -รศ. ดร.พิเชฐ สายพันธ์ คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
25. การศึกษาสารัตถะของอานิสงส์โขคำ ฉบับวัดยางควาง ในมุมมองศาสนาพื้นถิ่น -อ.ณัฐวุฒิ แสงพันธ์ อาจารย์พิเศษศูนย์ภาษาไทยในฐานะภาษาต่างประเทศ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
26. วิวัฒนาการอักขรวิธีลิกไทจากหลักฐานเปรียบเทียบในลิปิกรมจีนไทเมืองมาวสมัยราชวงศ์หมิงและชิง -คุณชินกฤต ตั้งศิริวัฒนากุล Department of Linguistics, The Ohio State University และ Mr. Madhurjya Buragohain Department of Chinese, The English and Foreign Languages University, Hyderabad (India)
27. จระเข้ในวรรณกรรมไทย : ตำราไสยศาสตร์ เรื่อง โองการสรรเสริญจระเข้ -คุณจามีกร ชูทรัพย์ นักภาษาโบราณชำนาญการ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก สำนักหอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร
28. คำสู่ขวัญช้างเมืองน่าน: ลักษณะต้นฉบับ เนื้อหา และการเปรียบเทียบสำนวน -คุณคณปกรณ์ จันทร์สมบูรณ์ นักวิชาการอิสระ
29. ตำราแมว: แมวในอุดมคติกับชีวิตที่พึงปรารถนาของคนไทย -คุณพิทักษ์พงศ์ เก้าเอี้ยน นักอักษรศาสตร์ปฏิบัติการ สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร
30. อ่านบทละคร มองสมุดไทย: การตรวจสอบชําระบทละครความเก่าเรื่อง นางมโนห์รา -คุณสุธีรา สัตยพันธ์ นักอักษรศาสตร์ชำนาญการพิเศษ สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร
31. อักขรวิธีอักษรธรรมล้านนา ช่วงพุทธศตวรรษที่ 21-22: พัฒนาการและเอกลักษณ์ของยุคสมัย -คุณกรัณย์กร ธิติเวศน์สกุล นักศึกษาหลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาจารึกภาษาไทยและภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
ท่านสามารถรับชมย้อนหลังได้ที่ SAC Channel
