งานเสวนาวิชาการเอกสารโบราณ เนื่องในวันภาษาไทยแห่งชาติ "ภาษาถิ่น ภาษาไทย ในเอกสารโบราณ...พลัดถิ่น" จัดขึ้นระหว่างวันที่ 5 ถึง 6 สิงหาคม 2567 ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

เอกสารโบราณประเภทสมุดไทย ใบลาน และสมุดฝรั่ง เป็นเอกสารที่บันทึกเรื่องราวต่าง ๆ เช่น หลักธรรมคำสอนทางพระพุทธศาสนา ประวัติศาสตร์ พงศาวดาร กฎหมายโบราณ โหราศาสตร์ ไสยศาสตร์ เวชศาสตร์ วรรณกรรม ตำนาน เรื่องเล่าพื้นบ้าน ฯลฯ นอกจากเนื้อหาหลักที่น่าสนใจแล้ว เนื้อหารองซึ่งเจ้าของเอกสารโบราณได้เขียนสอดแทรกไว้ ไม่ว่าจะเป็นการลงวันที่ที่มีการบันทึกเอกสารโบราณ ชื่อผู้บันทึก ชื่อผู้สร้างเอกสารโบราณ ชื่อวัด หรือแม้แต่ชื่อหมู่บ้าน เกร็ดเล็กเกร็ดน้อยเหล่านี้ล้วนสะท้อนให้เห็นประวัติศาสตร์ชุมชน บริบทแวดล้อม ทั้งการบอกเล่าความเป็นมาของผู้คน ชุมชน สังคม ความเชื่อ ความรู้สึกนึกคิดของผู้คนในอดีต เอกสารโบราณจึงนับเป็นมรดกภูมิปัญญาที่สามารถใช้เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ได้เช่นกัน 

เอกสารโบราณในประเทศไทยมีจำนวนมาก บางส่วนก็ยังไม่ถูกค้นพบ หรือพบแล้วแต่ยังขาดการจัดการที่ถูกต้อง เอกสารโบราณที่ถูกค้นพบและมีการจัดการข้อมูลที่ถูกต้องยังมีจำนวนไม่มากนัก เช่น การทำทะเบียนบัญชีรายชื่อเอกสารโบราณ การทำสำเนาดิจิทัลเอกสารโบราณ การจัดทำเว็บไซต์ฐานข้อมูลเอกสารโบราณเพื่อให้บริการแก่สาธารณชน รวมไปถึงการศึกษาวิเคราะห์เอกสารโบราณ โดยเฉพาะการศึกษารูปแบบอักษรประเทศไทยมีการใช้อักษรที่หลากหลายไปตามภูมิภาค เช่น ภาคเหนือนิยมใช้อักษรธรรมล้านนา ภาคอีสานนิยมใช้อักษรธรรมอีสานและอักษรไทน้อย ภาคใต้นิยมใช้อักษรขอมไทยและอักษรไทย และภาคกลางส่วนใหญ่จะพบว่ามีการใช้อักษรขอมไทยและอักษรไทย ทว่าในบางพื้นที่ก็ยังพบการใช้ตัวอักษรที่แตกต่างไป เช่น วัดใหม่นครบาล ต.ดอนตะโก อ.เมือง จ.ราชบุรี พบว่าเอกสารโบราณบางส่วนมีการบันทึกด้วยอักษรธรรมล้านนา เมื่อไปศึกษาประวัติศาสตร์ความเป็นมาของวัด ทำให้ทราบว่าวัดใหม่นครบาล เกิดจากการขยายตัวของชุมชน 2 หมู่บ้าน ได้แก่ ชุมชนบ้านนครบาลและชุมชนบ้านใหม่ ซึ่งเป็นชุมชนชาวไทยยวนที่ถูกกวาดต้อนมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 1 โดยแต่เดิมเป็นชาวบ้านที่ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่ อ.เสาไห้ จ.สระบุรี เมื่อชุมชนบริเวณดังกล่าวหนาแน่นมากขึ้น จึงได้ย้ายมาตั้งบ้านเรือนตั้งรกรากที่บริเวณเมืองราชบุรีในปัจจุบัน อยู่รวมกันเป็นชุมชนชาวไทยยวนขนาดใหญ่ นอกจากนี้ยังมีการค้นพบคัมภีร์ใบลานที่วัดโบสถ์ ต.บ้านเลือก อ.โพธาราม จ.ราชบุรี ที่มีการใช้อักษรธรรมอีสานและอักษรไทน้อยจารในคัมภีร์ใบลานเกือบทั้งหมด เมื่อค้นคว้าเพิ่มเติมจึงทราบว่าชุมชนนี้เป็นตั้งถิ่นฐานของกลุ่มคนที่ถูกอพยพจากเมืองเวียงจันทน์ในสมัยกรุงธนบุรี จากข้อมูลของวัดใหม่นครบาลและวัดโบสถ์ทำให้ทราบว่าในภาคกลางนอกจากการใช้ตัวอักษรขอมไทยและอักษรไทยบันทึกเอกสารโบราณแล้ว ยังพบตัวอักษรธรรมล้านนาและตัวอักษรธรรมอีสานอีกด้วย  

เอกสารโบราณ จึงนับเป็นเอกสารทางประวัติศาสตร์ประเภทหนึ่ง ที่นอกจากจะมีข้อมูลที่สะท้อนให้เห็นถึงชีวิตของผู้คนในอดีตในด้านต่าง ๆ แล้ว ยังบรรจุนัยทางประวัติศาสตร์ของกลุ่มคน ประวัติศาสตร์ ชาติพันธุ์ ประวัติศาสตร์ของการติดต่อระหว่างกลุ่มคน หรือประวัติของการอพยพเคลื่อนย้ายของกลุ่มคนผู้เป็นเจ้าของเอกสารโบราณได้  

ด้วยเหตุนี้ จึงนับเป็นโอกาสอันดี เนื่องในวันภาษาไทยแห่งชาติ พ.ศ.2467 ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) จึงจัดกิจกรรมเสวนาวิชาการเอกสารโบราณ เพื่อให้สังคมได้ทราบและตระหนักรู้ถึงข้อมูลความรู้และความสำคัญของเอกสารโบราณพลัดถิ่น ที่สัมพันธ์กับประวัติศาสตร์ชาติพันธุ์และการอพยพเคลื่อนย้ายของผู้คน ซึ่งยังไม่เป็นที่รู้จักมากนักในปัจจุบัน ทั้งยังเป็นการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับวงวิชาการและผู้ปฏิบัติการด้านเอกสารโบราณในประเทศไทย ทั้งในแง่วิชาการ การจัดการและการอนุรักษ์เอกสารโบราณของไทย ให้คงอยู่ต่อไปอย่างยาวนาน 

รับชมงานเสวนาย้อนหลังได้ที่  https://channel.sac.or.th/th/vdo/playlist/TnluOHQ2Vi9xSVNraE8vSzdJYktpQT09/TjVGc0VEV2ZrY0ZRdW9COW9kY3lCZz09