สมุดไทยขาว อักษรไทย ภาษาไทย เขียนด้วยลายมือที่อ่านง่ายเป็นระเบียบ เนื้อหาเริ่มต้นด้วยบทไหว้ครู จากนั้นกล่าวถึงลักษณะของม้า ม้าดี ม้าร้ายเป็นอย่างไร ตำรายารักษาโรคที่เกิดกับม้าและสมุนไพรรักษาโรค เช่น โรคลำบองน้ำ เอาพริกไทย 1 บาท ดีปลี 1 บาท พริกชี้ฟ้า 1 บาท เทียนดำ 1 บาท ตำยาสดละลายน้ำส้มสายชูให้กิน เป็นต้น นอกนั้นยังกล่าวถึงตำรายารักษาโรคต่าง ๆ เช่น ยาเม็ดดำพ่อหมอเอี่ยม ยาต้มแก้ไข้ เป็นต้น จากนั้นกล่าวถึงเรื่องตลกขบขันเรื่องการพนันโป เป็นต้น หมายเหตุ หน้าปลาย 12 หน้าสุด เขียนกลับหัว
พระมาลัยเป็นพระอรหันต์จากลังกา เป็นพระที่ได้บรรลุอิทธิวิธี คือสามารถแสดงฤทธิ์ได้ ด้วยอานิสงส์จากการถวายทานและปฏิบัติฌานสมาบัติ พระมาลัยได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้มีฤทธิ์รองลงมาจากพระมหาโมคคัลลานะ ซึ่งได้รับยกย่องในเอตทัคคะในด้านผู้มีฤทธิ์มาก เรื่องพระมาลัยเป็นตำนานเล่าขานในประเทศที่นับถือพุทธศาสนาแบบเถรวาททั่วเอเชียตะวันออกเฉียงใต้โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศไทยและในประเทศลาว ในเรื่องเล่าว่าพระมาลัยได้ลงไปในนรกและได้ไปสอนธรรมโปรดชาวนรก ท่านได้ไปรู้ไปเห็นว่าสัตว์นรกถูกลงโทษตามผลกรรมตามนรกขุมต่างๆอย่างไร
คัมภีร์ใบลานเรื่องที่นำมาศึกษาในครั้งนี้เป็นเอกสารที่เก็บรักษาไว้ที่หอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ สำนักวิจัยสังคมและสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข จังหวัดนนทบุรี ซึ่งได้รับบริจาคมาจากนายทองอ่อน สิทธิไกรพงษ์
คัมภีร์ใบลานเรื่อง NPH001-060 สู่ขวัญควาย เป็นใบลานขนาดสั้นเรียกว่า ใบลานก้อม สภาพเอกสารชำรุดเล็กน้อย ขอบลานขาดแหว่งแต่ไม่มีผลกระทบต่อการอ่าน ตัวอักษรชัดเจน จารด้วยตัวอักษรธรรมอีสาน ภาษาไทยถิ่นอีสาน
พิธีกรรมสู่ขวัญควาย เป็นการปลุกปลอบขวัญและกำลังใจ ตลอดจนเป็นการขอขมาโทษต่อควายที่ได้ใช้งานหนักหรือเฆี่ยนดีมาโดยตลอดในช่วงของการทำไร่ไถนาที่ผ่านมา โดยเนื้อหากล่าวถึงสิ่งของเครื่องใช้ที่ใช้ในการประกอบพิธีไปจนถึงขั้นตอนในการประกอบพิธี
------
ข้อมูลอ้างอิง “สู่ขวัญควาย : พิธีกรรม.” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 14. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, 2542: 4778-4782.
เอกสารโบราณฉบับนี้ลายมือสวยอ่านง่าย แต่ไม่ครบฉบับเนื้อหาขาดตอนต้นและตอนปลาย มีหน้าที่อักษรเลือนลางประมาณ 17 หน้า และหน้าสมุดไทยที่เขียนกลับหัว 5 หน้า
เอกสารโบราณชุดนี้ถูกพบที่บ้านพักอดีตจุฬาราชมนตรี ต่วน สุวรรณศาสน์ เรียก บ้านเขียวอันยุมัน อาคารไม้ 2 ชั้นหลังเล็กอายุ 100 กว่าปี ปัจจุบันบ้านพักหลังนี้มีแผนถูกปรับเป็น พิพิธภัณฑ์ ห้องสมุด และแกลเลอรี่เล็ก ๆ สำหรับผู้สนใจเรื่องเกี่ยวกับอิสลามต่อไป
สมุดไทยขาว อักษรมอญ ภาษาบาลี
เนื้อหากล่าวถึง ยาและตำรับยาในการรักษาโรคต่าง ๆ เช่น ยาบำรุงธาตุไฟ ยาเบญจขันธ์ นอกจากนี้ยังกล่าวถึงคัมภีร์ต่าง ๆ เช่น คัมภีร์พรหมโลหิต คัมภีร์โชรัต และคัมภีร์ปถมจินดา เป็นต้น
ตำรายา เกี่ยวโรคและตำรับยารักษาโรค เช่น ไข้ 6 ประการ ยาชโลม ยาแก้เลือดตก ยาจันอุทัย ยาสมุตจร ยาเม็ดดำ ยาเม็ดขาว ยาเม็ดเหลือง ยารุคุณ สันนิบาตสองคลอง ยาออกลางสาด ยารัดฝีแดง ยาไข้สันนิบาต เป็นต้น
ไม้ประกับเป็นไม้อัดประกอบใบลานก้อม ยาว 28 ซ.ม. กว้าง 6 ซ.ม.
กัณฑ์ชูชก เป็น กัณฑ์ที่ชูชกได้นางอมิตดามาเป็นภรรยา และหมายจะได้โอรสและธิดาพระเวสสันดรมาเป็นทาส ในแคว้นกาลิงคะมีพราหมณ์แก่ชื่อชูชก พำนักในบ้านทุนวิฐะ เที่ยวขอทานตามเมืองต่างๆ เมื่อได้เงินถึง 100 กหาปณะ จึงนำไปฝากไว้กับพราหมณ์ผัวเมีย แต่ได้นำเงินไปใช้เป็นการส่วนตัว เมื่อชูชกมาทวงเงินคืนจึงยกนางอมิตดาลูกสาวให้แก่ชูชก นางอมิตดาเมื่อมาอยู่ร่วมกับชูชก ได้ทำหน้าที่ของภรรยาที่ดี ทำให้ชายในหมู่บ้านเปรียบเทียบกับภรรยาตน หญิงในหมู่บ้านจึงเกลียดชังและรุมทำร้ายทุบตี นางอมิตดา ชูชกจึงเดินทางไปทูลขอกัณหาชาลีเพื่อเป็นทาสรับใช้ เมื่อเดินทางมาถึงเขาวงกตก็ถูกขัดขวางจากพรามเจตบุตรผู้รักษาประตูป่า
------
เวสสันดรชาดก. จาก https://www.watbuddha.org/th/maha-vessantara-jataka/
