การเดินทางของพระมาลัย เพื่อไปโปรดสัตว์ในนรก และเทวดาบนสวรรค์ ซึ่งได้พบกับพระอินทร์ และเทวดาผู้ที่จะจุติลงมาเป็นพระศรีอาริยเมตไตรในอนาคต
พระมาลัยเป็นพระอรหันต์จากลังกา เป็นพระที่ได้บรรลุอิทธิวิธี คือสามารถแสดงฤทธิ์ได้ ด้วยอานิสงส์จากการถวายทานและปฏิบัติฌานสมาบัติ พระมาลัยได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้มีฤทธิ์รองลงมาจากพระมหาโมคคัลลานะ ซึ่งได้รับยกย่องในเอตทัคคะในด้านผู้มีฤทธิ์มาก เรื่องพระมาลัยเป็นตำนานเล่าขานในประเทศที่นับถือพุทธศาสนาแบบเถรวาททั่วเอเชียตะวันออกเฉียงใต้โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศไทยและในประเทศลาว ในเรื่องเล่าว่าพระมาลัยได้ลงไปในนรกและได้ไปสอนธรรมโปรดชาวนรก ท่านได้ไปรู้ไปเห็นว่าสัตว์นรกถูกลงโทษตามผลกรรมตามนรกขุมต่างๆอย่างไร
RBR_003_244-248 รวมกันอยู่ใน “เลขที่ 29 พระมาลัย อักษรธรรมล้านนา ภาษาบาลี-ไทยล้านนา ฉบับทองทึบ 5 ผูก” ลานแรก ด้านซ้ายมือ ระบุ “พระมาลัยโผดเผด” ท้ายลาน ระบุ “ปถมมาลัยวรรณนา นิฏฺฐิตา เสด็จบอระมวลเท่านี้ก่อนแล” มีรอยแก้ไขด้วยดินสอดำ
พระมาลัยเป็นพระอรหันต์จากลังกา เป็นพระที่ได้บรรลุอิทธิวิธี คือสามารถแสดงฤทธิ์ได้ ด้วยอานิสงส์จากการถวายทานและปฏิบัติฌานสมาบัติ พระมาลัยได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้มีฤทธิ์รองลงมาจากพระมหาโมคคัลลานะ ซึ่งได้รับยกย่องในเอตทัคคะในด้านผู้มีฤทธิ์มาก เรื่องพระมาลัยเป็นตำนานเล่าขานในประเทศที่นับถือพุทธศาสนาแบบเถรวาททั่วเอเชียตะวันออกเฉียงใต้โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศไทยและในประเทศลาว ในเรื่องเล่าว่าพระมาลัยได้ลงไปในนรกและได้ไปสอนธรรมโปรดชาวนรก ท่านได้ไปรู้ไปเห็นว่าสัตว์นรกถูกลงโทษตามผลกรรมตามนรกขุมต่าง ๆ อย่างไร
RBR_003_244-248 รวมกันอยู่ใน “เลขที่ 29 พระมาลัย อักษรธรรมล้านนา ภาษาบาลี-ไทยล้านนา ฉบับทองทึบ 5 ผูก” / RBR_003_244-245 เป็นชุดเดียวกัน หน้าทับต้น ระบุ “ฯฯ หน้าทับเค้ามาลัยปลายผูก ๒ แลท่านเอย ฯฯะ๛” / เขียนอักษรไทยด้วยปากกาลูกลื่นสีแดง “มาลัย ผูก ๒ มีกับกัน ๒ ผูก” ลานแรก ด้านซ้ายมือ ระบุ “มาลัย ผูก ๒” ท้ายลาน ระบุ “กิริยาอันกล่าวยังทุติยะพระมาลัย ผูกถ้วนสอง ก็แล้วเท่านี้ก่อนแล ฯฯะ๛ นิพฺพาน ปจฺจโย โหตุ เม อนาคเตกาเล มาลัย ผูก ๒ ภิกขุสุวรรณอินทอง วัดนาโพเขียนหื้อท่านสัน วัดดอนแจง” มีรอยแก้ไขด้วยดินสอดำ
สมุดไทยบันทึกพระธรรมคดีเกี่ยวกับกรรมฐาน และตำราพยากรณ์ ทำนายต่าง ๆ เช่น พระกรรมฐาน, บทพิจารณาสังขาร, ตำราห่วง, ตำราอัคนิโรธ, ตำราฤกษ์ใหญ่, ตำรายาตรา, ตำราดูโชค, กาพย์พระมาลัย
พระมาลัยกลอนสวดเริ่มด้วยบทนมัสการพระรัตนตรัย จากนั้นกล่าวถึงพระมาลัยเถระ ผู้มีอิทธิฤทธิ์ อยู่ที่โรหนชนบท ในลังกาทวีป วันหนึ่งพระมาลัยไปยังเมืองนรก พบสัตว์นรกถูกทรมานเพราะบาปกรรมของตน เช่น ผู้ทุบตีพ่อแม่ ตุลาการที่ตัดสินความไม่เที่ยงธรรม หญิงที่นอกใจสามี ข้าราชการที่ทุจริตเบียดเบียนประชาชน และสัตว์นรกที่ดื่มสุรา จากนั้นกล่าวถึงเปรตที่ในสมัยเมื่อยังมีชีวิตได้หลอกลวงเอาทรัพย์ของผู้อื่น เมื่อสิ้นอายุขัยจึงมารับกรรมเป็นเปรต ครั้นสัตว์นรกและเปรตเห็นพระมาลัยจึงขอให้พระมาลัยไปแจ้งแก่ญาติตนให้ละเว้นบาปและทำบุญอุทิศส่วนกุศลมาให้ตน จากนั้นกล่าวถึงชายเข็ญใจที่เก็บฝักบัวขายเลี้ยงมารดา ได้เห็นพระมาลัยก็เกิดศรัทธา นำดอกบัวมาถวาย พระมาลัยนำดอกบัวนั้นไปไหว้พระเจดีย์จุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ และได้พบพระอินทร์ รวมทั้งเทวดาที่มานมัสการพระเจดีย์ พระมาลัยกล่าวถึงอานิสงส์ที่ทำให้ได้เกิดเป็นเทวดา ต่อมาพระมาลัยได้พบพระศรีอาริย์ พระศรีอาริย์เทศนาเรื่องบุญที่พระองค์ได้บำเพ็ญมา และทรงถามพระมาลัยถึงการทำบุญของชาวชมพูทวีป พระศรีอาริย์ทรงกล่าวว่าเมื่อจะสิ้นศาสนาพระโคดมพุทธเจ้าจะเกิดทุกข์ใหญ่ คนจะขาดศีลธรรม เกิดการฆ่าฟันกันไปทั่ว คนที่มีศีลธรรมที่หนีไปอยู่ในป่าเขาจะรอดชีวิต แล้วทรงแนะนำการทำบุญให้มาเกิดในศาสนาของพระองค์ พระมาลัยจึงนำคำแนะนำนั้นมาเทศนาแก่ประชาชนในชมพูทวีป ตอนท้ายกล่าวถึงชายเข็ญใจผู้นั้นได้ไปเกิดบนสวรรค์ มีวิมานที่มีกลิ่นหอม ส่วนพระมาลัยเมื่อสิ้นอายุขัยก็เข้าสู่พระนิพพาน ข้อมูลจาก : http://www.sac.or.th/databases/thailitdir/detail.php?meta_id=380
สมุดไทยระบุว่า “พ่อพ่วง พ่อเดิม แม่ริ้ว แม่ทองอยู่ สร้าง”
